سال ۹۷، سالی پرتنش برای کشاورزی بود؛ بحران آب، تنش‌های حرارتی، کاهش شدید برداشت محصولاتی مانند پسته، نارضایتی کشاورزان از نرخ خرید تضمینی گندم، افزایش بی‌سابقه قیمت کاهو و … اتفاقات کم‌نظیری بود که در سال ۹۷ برای حوزه کشاورزی افتاد.
کشاورزی
شقایق صفی‌خانی و امیرحسین احمدی، اقتصاد۲۴- بحران آب پر قوت تر از سال های گذشته، سال ۹۷ نیز گریبان‌گیر کشاورزی بود به طوری که بسیاری از کارشناسان حوزه کشاورزی تاکید جدی بر اصلاح الگوی کشت و مطابق سازی باغ ها با میزان آب موجود در بسیاری از استان ها از جمله کرمان دارند.
تبخیر و تعرق گیاهان در ایران، هفت برابر میانگین جهانی
غلامحسین هادی زاده رئیسی، عضو شورای مرکزی خانه کشاورز درباره وضعیت کشاورزی در سال ۹۷ گفت: کشور ما در ناحیه‌ای خشک قرار گرفته است و تعرق گیاهی در ایران هفت برابر میانگین جهان است.
وی افزود: حدود ۱۳ میلیارد متر مکعب کسری مخازن آبی داریم؛ برای مثال در استان خراسان رضوی بازده منابع آبی زیر زمینی یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون و یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب منفی است.
هادی زاده تصریح کرد: به جای آنکه در این شرایط در بیشترین حالت از ۴۶ درصد از منابع آبی استفاده کنیم بالای ۱۰۰ درصد از ذخایر خود استفاده می کنیم و دلیل این اتفاق این است که ارزش اقتصادی آب را در تولید محصولات کشاورزی صفر می‌دانیم یعنی آب بها را حساب نمی‌کنیم.
هزینه آب در محاسبات تولید به حساب نمی‌آید
هادی زاده همچنین گفت که ممکن است تولیدکنندگان هزینه مختصری را به عنوان حقابه آب های پشت سدها به وزارت نیرو بپردازند اما برای آبی که از منابع زیرزمینی استحصال می‌شود بهایی پرداخت نمی‌شود و در محاسبات تولید محصولات به حساب نمی‌آید.
عضو شورای مرکزی خانه کشاورز اظهار کرد: اگر ارزش واقعی آب را بر اساس چیزی که در جهان مرسوم است یعنی یک تا دو دلار برای هر متر مکعب در نظر بگیریم نشان داده خواهد شد که با تولید کدام محصول چه میزان آبی استفاده می‌کنیم و چه مزیتی برای تولید داریم.
۹۰ درصد محصولات ایران وابسته به آب های زیرزمینی هستند
هادی زاده خاطرنشان کرد: بیش از ۶۰ درصد محصولات زراعی، باغی و علوفه جهان که در چرخه تجارت قرار گرفته‌اند از اراضی دیم هستند و بی هیچ هزینه ای از آب باران تغذیه می‌شوند اما در ایران نزدیک به ۹۰ درصد تولید محصولات وابسته به آب های زیرزمینی است.
این کشاورز، سال ۹۸ را سال سختی برای کشاورزی خواند و ادامه داد: تحریم های همه جانبه سیاسی و اقتصادی کشور ما را بیشتر متکی بر منابع داخلی خواهد کرد در حالی که سال آینده با تنش های شدید آب و هوایی روبه رو خواهیم شد که از آن گریزی نیست.
وی افزود: امسال به خاطر بارندگی های پیش از آغاز سال کشت بهاره در کشور ما عقب افتاد که این مسئله خودش را در محصول بهاره نشان خواهد داد.
هادی زاده همچنین اظهار کرد: هر سال در اسفند ماه در خیلی مناطق کشت چغندرقند آغاز شده بود اما امسال به خاطر بارندگی این اتفاق نیفتاد؛ با این حال ممکن است محصول دیم ما بیشتر شود که بستگی به باران های فروردین و اردیبهشت ماه دارد.
وی با تاکید بر اینکه سال آینده سال سختی برای کشاورزی خواهد بود گفت: ما برای واردات فناوری در تحریم هستیم و بازارهای هدف برای صادرات محصول نیز محدود هستند.
این کشاورز ادامه داد: در داخل کشور نیز به نوعی دچار خود تحریمی هستیم چرا که دیوان سالاری داخل کشور اجازه نمی‌دهد کشاورزان خود راه تولید را پیدا کنند.
وی با اشاره به مسائلی که برای چغندر قند پیش آمد گفت: در ظرف یک هفته شکر هزار و ۵۰۰ تومان گران تر شد و منافع این افزایش قیمت را کارخانجات قندی بردند که چغندر قند را ۴ ماه پیش از کشاورز دریافت کرده بودند.
عدم منفعت کشاورز تاثیر منفی بر تولید دارد
هادی زاده ادامه داد: سوال کشاورز اینجاست که اگر محصول اولیه را کشاورز کاشته است و در یک فرایند تبدیل سودسرشاری نصیب بخش صنعت شده است آیا نباید کشاورز نیز در آن سهیم باشد و همین مسئله در محصولات دیگر از جمله گندم، جو و … نیز صادق است و کشاورز از سود فروش این محصولات بهره مند نخواهد شد.
عضو شورای مرکزی خانه کشاورز ادامه داد: همین عامل در روند تولید به شدت اثر منفی خواهد گذاشت.
ساز و کار پرورش گسترده زنبور؛ نیاز محیط زیست امروز ایران
وضعیت تولید عسل نیز نسبت به قبل تغییری نداشته است و نگرانی درباره قاچاق ملکه و عدم توسعه پرورش زنبور عسل و گرده افشانی هنوز وجود دارد.
عفت رئیسی سرحدی، رئیس کانون علم، فن و دانش زنبور عسل در این باره به اقتصاد۲۴ گفت: در حال حاضر دیگر کفشدوزک یا پروانه یا دیگر گرده افشانان در باغ ها وجود ندارند و به علت استفاده بی رویه از سموم، این گرده افشان ها از بین رفته‌اند و تنها گرده افشانی که باقی مانده است و می تواند گرده افشانی را ادامه دهد زنبور عسل است.
وی با اشاره به اینکه صنعت زنبورداری در کشورهای پیشرفته جهان صنعتی پیشرو است اظهار کرد: در کشورهای دیگر باغدار برای اینکه زنبوردار کندوهای خود را پای درختان به کاتر بگذارد هزینه ای به او می دهد و این ساز و کار باید در کشور ما نیز به وجود بیاید.
رئیسی سرحدی با تاکید براینکه برخلاف کشورهای دیگر در ایران زنبورداران دچار ضرر می شوند گفت: در حال حاضر زنبوردارها را از باغات بیرون می‌کنند و محدودیت های زیادی از طرف سازمان محیط زیست و از طرف دهداری ها و … ایجاد شده است در حالی که چرای بی رویه دام ها مراتع را تخریب می‌کند و هیچ مانعی برای آنها وجود ندارد.
تنگ نظری ها؛ باعث بهره نبردن از ظرفیت های طبیعی
وی با تاکید بر اینکه در خیلی از روستاهای کشور دشت هایی هستند که ظرفیت های بالایی برای گرده افشاندن زنبور دارند تصریح کرد: این استعدادها و ظرفیت ها به علت تنگ نظری ها از بین می‌رود.
رئیس کانون علم، فن و دانش زنبور عسل با تاکید بر اینکه صنعت گرده افشانی باید ترویج شود گفت: زنبور عسل، به افزایش ۹۰ برابری محصولات کشاورزی و حفظ محیط زیست و جلوگیری از همخونی گیاهان کمک بسیاری می‌کند در حالی که کسی از مقامات سازمان حفاظت محیط زیست این مسئله را نمی‌داند و از پرورش زنبور در مناطق مختلف جلوگیری می‌کند.
رئیسی سرحدی در پایان گفت: زنبور عسل را همه به عنوان تولید کننده عسل می‌شناسند در حالی که تنها شانس حفظ محیط زیست و کشاورزی در کشور ما همین زنبور عسل است. در حال حاضر دیگر کفشدوزک یا پروانه در باغ ها نیست و به علت استفاده بی رویه از سموم این گرده افشان ها از بین رفته‌اند و تنها گرده افشانی که باقی مانده و می تواند گرده افشانی را ادامه دهد زنبور عسل است.
سرما و گرمای زودرس، تنش باغداری در ۹۷
باغداری در کشور نیز هر چند با تنش های آب و هوایی دست به گریبان است اما صحبت های عضو هیات مدیره باغداران درباره بارندگی ها و محصولات بهتر در سال آینده امیدوارکننده بود؛ با این حال یکی از معضلات اصلی امسال، باغات پسته بودند که در استان کرمان با بیش از ۳۰۰ هزار هکتار باغ پسته، مشکل کمبود آب به طور جدی احساس می‌شود به طوری که برخی از کارشناسان معتقد به مطابق سازی باغات با میزان آب موجود هستند و می‌گویند: آب موجود در استان کرمان برای آبیاری پسته ها کافی نیست و مشکل استان کرمان یک مشکل اولیه است.
مجتبی شادلو، عضو هیات مدیره اتحادیه باغداران درباره اتفاقات باغداری در سال ۹۷ به اقتصاد۲۴ گفت: اول بهار سال گذشته سرمای بسیار شدیدی اتفاق افتاد که قبل از آن گرمای زودرسی اتفاق افتاده بود. در عمده مناطق کوهستانی سرما‌زدگی زیادی در بخش باغبانی داشتیم که تا اندازه‌ای دچار کمبود برخی از محصولات در بازار شدیم و مهم‌تر از همه باغبانان ضرر سنگینی را متحمل شدند. در مناطق گرمسیری وضعیت تولید خوب بود. مرکبات، انار و خرما رشد قابل توجهی داشت ولی در تولید پسته مشکل داشتیم.
شادلو افزود: شاخص بازار ما به همان روال سنتیِ تقاضا است و هیچ شاخص دیگری ملاک قرار نمی‌گیرد. وقتی محصولی کم می‌شود قیمت آن بالا می‌رود. این جای تأسف است که به‌غیر از عرضه و تقاضا، شاخص علمی دیگری در بازار نباشد.
صادرات محصولات باغی در سال ۹۷ افزایش یافت
وی ادامه داد: با این همه در بازار رشد قابل توجهی داشتیم که دو دلیل باعث شد: یکی کم شدن تولید و دیگری بالا رفتن صادرات. به‌دلیل قیمت ارز و تفاوتی که بین قیمت داخلی و خارجی بود صادرات بالا رفت و تا اندازه‌ای باعث شد در قیمت داخلی شاهد تغییرات باشیم. البته قیمت‌ها عجیب و غریب نبود مثلا مرکبات تا یک ماه پیش در خرده‌فروشی‌های تهران و سایر مراکز استان‌ها با کیلویی هزار و ۵۰۰ تومان به فروش می‌رفت؛ در حال حاضر هیچ محصولی را نمی‌توانیم با این قیمت تولید و بسته‌بندی کنیم.
عضو هیئت مدیره اتحادیه باغداران کشور با بیان اینکه مرکباتی که امسال برداشت شد، از صادرات خوبی هم برخوردار بود افزود: این وضعیت سبب شد قیمت تا اندازه‌ای حرکت کند و ضرر کمتری به باغداران برسد.
وی افزود: بخش باغبانی ما به یک نقطه اوجی رسیده است که اگر بتوانیم این زنجیره را کامل کنیم و بازار آن یک بازار پایدار و مشخصی باشد، جای رشد ۲ برابر خواهد داشت. از آنجایی که بازار یاری نمی‌کرد، رشد کردن مقداری متوقف شده بود. طبق برنامه چشم‌انداز ۲۰ ساله که سیاست‌گذاری شده است که ما هنوز به نقطه توسعه نرسیده‌ایم.
باید بازار قطعی برای صادرات فراهم کرد
شادلو درباره بهبود وضعیت فروش بیان کرد: با این شرایط باید بازار قطعی صادراتی فراهم کنیم، در غیر این صورت با گرانی‌ها و هزینه‌هایی که وجود دارد ممکن است در فروش محصولات دچار مشکل شویم. همچنین ضرر و زیان باعث می‌شود کشاورزانی که ۴۰ یا ۵۰ سال زحمت کشیده‌اند حذف شوند و ادامه ندهند که جای تاسف است.
وی در پایان گفت: امیدواریم با تمهیداتی که اندیشیده شده است و فرصت‌هایی که در نقاط مختلف کشور وجود دارد و با روابط دیپلماسی قوی در بخش محصولات باغبانی شرکت‌ها بتوانند قراردادهای لازم را برای صادرات ما تنظیم کنند.
اوضاع پنبه فقط تا تیر ماه آرام بود
کشت پنبه نیز اتفاقات دیگری را در سال ۹۷ پشت سر گذاشت؛ هر چند تا تیر ماه امسال وضعیت پنبه با وجود تمام بی مهری ها وضعیت به نسبت مساعدتری داشت اما نوسانات بازار ارز پنبه را نیز بی نصیب نگذاشت و تحولاتی در کشت این محصول ایجاد کرد.
با این حال رئیس صندوق پنبه ایران معتقد است که در سال ۹۸ ظرفیتی جدی برای افزایش سطح زیر کشت پنبه در استان گلستان وجود دارد.
محمدحسین کاویانی رییس صندوق پنبه ایران درباره تولید و بازار پنبه در سال ۹۷ به اقتصاد۲۴ گفت: پنبه تا تیر ماه قیمتی مناسب داشت که بین ۶ تا ۷ هزار تومان بود.
وی افزود: از تیر ماه با توجه به افزایش قیمت دلار، قیمت پنبه نیز افزایش پیدا کرد و به کیلویی بیش از ۱۵ هزار تومان رسید.
کاویانی همچنین بیان کرد: از مهر ماه تقاضای کشاورزان این بود که قیمت بالاتری برای فروش “وش” دریافت کنند و تا روز اول اسفند معاملات پنبه روند افزایشی داشت و به کیلویی ۱۸ تا ۱۹ تومان رسید و در همین زمان قیمت جهانی پنبه نزدیک به یک دلار و ۸۵ سنت بود.
علت کاهش واردات پنبه چیست؟
کاویانی با اشاره به اینکه در اسفند ماه پنبه زیادی وارد نشد، اظهار کرد: در اسفند ماه امسال حدود ۱۲۰۰ تن واردات پنبه داشتیم؛ در حالی که هر ماه صنایع نساجی ۵ تا ۶ هزار تن پنبه خارجی و همان مقدار پنبه داخلی نیاز داشتند.
رییس صندوق پنبه ایران در مورد مشکلات واردات پنبه در ماه گذشته نیز گفت: وارد کنندگان پنبه دلیل کاهش واردات را درخواست پول دولت ترکمنستان برای عبور از مرز این کشور می‌دانند و به همین علت کامیون های حامل پنبه تاجیکستان مانده‌اند که کشور ترکمنستان مبلغی را برای عبور کامیون‌ها تقاضا می‌کند که قبلا این پول داده نمی‌شد. راننده‌‌ها مجبور شدند از مسیر دیگری عبور کنند که ۱۰ تا ۱۵ سنت کرایه را بالاتر می‌برد و همین کمبود تقاضای داخلی را فشرده کرد.
کاویانی با اشاره به افزایش قیمت پنبه از اول اسفند ماه گفت: متاسفانه افزایش قیمتی پیش آمد که از روز اول اسفند تا الان پنبه بین ۲۳ تا ۲۵ هزار تومان افزایش قیمت تدریجی داشته باشد. این افزایش قیمت هیچ نقشی در افزایش سطوح کشت یا درآمد کشاورزان ایجاد نکرد. کشاورز محصولش را ماه‌های قبل فروخته و پولش را در حد متناسب گرفته است. امروز کسانی که پنبه را در اختیار دارند با کیلویی ۲۴ تا ۲۵ تومان می‌فروشند که ظرف یک ماه ۳۵ تا ۴۰ درصد افزایش قیمت پنبه را داشتیم.
وی درباره اینکه نظارتی از سوی نهادهای مربوطه اعمال می‌شود تصریح کرد: من نه دیده ام و نه شنیده ام که نظارتی وجود داشته باشد، چون دولت در خرید و فروش پنبه نقشی ندارد و خریدار و فروشنده خودشان به توافق می‌رسند.
استان گلستان ظرفیت افزایش سطح زیر کشت پنبه را دارد
کاویانی درباره وضعیت تولید پنبه در سال ۹۸ پیش بینی کرد که افزایش سطح کشت را در سال آینده نسبت به امسال تجربه خواهیم کرد و برنامه وزارت جهاد کشاورزی ۸۰ تا ۸۵ هزار هکتار برای سال آینده است.
وی افزود: بارندگیهای مناسبی که داشتیم، به خصوص در استان گلستان و ذخیره آب در سدها این نوید را می دهد که بین ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش سطح زیرکشت داشته باشیم و سطح کشت پنبه بین ۸۰ تا ۸۵ هزار هکتار برسد. در استان گلستان این ظرفیت وجود دارد که سطح کشت ۱۰ هزار هکتاری پنبه به ۲۰ هزار برسد.
رئیس صندوق پنبه ایران همچنین درباره واردات بذر خاطرنشان کرد: مقداری از بذرهای خارجی وارد کشور شده و مقداری هم به دلایل سیاسی هنوز وارد نشده است.
کاویانی در پایان گفت: امیدوارم راهی پیدا شود و برنامه‌ای که وزارت جهاد کشاورزی و اداره کل پنبه تنظیم کرده‌اند تحقق پیدا کند. مسئولان پیگیر هستند که بتوانند بذر مورد نیاز را از ترکیه و یونان وارد کنند. برای مکانیزاسیون هم ۱۰ دستگاه برداشت پنبه خریداری شده که قرار است از یک کشور همجوار وارد شود ولی متاسفانه با اینکه همه کارها انجام شده اما کشور فروشنده تعلل می‌کند.
