بازارکار ایران در سال‌های اخیر با تحولات زیادی همراه شده است. در یک دهه اخیر به روشنی تأثیر وضعیت اقتصادی در بازارکار کشور دیده می‌شود. یکی از پدیده‌های این دوره افزایش جمعیت «دارای درآمد بدون کار» است که از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶ مدام رو به رشد بوده است.
به گزارش «تابناک» به نقل از روزنامه ایران، این جمعیت که در قالب جمعیت غیرفعال دسته‌بندی می‌شود، افرادی هستند که بدون اینکه کاری انجام دهند و داشته باشند، درآمد دارند و گاه درآمدی که آنها به دست می‌آورند از درآمد شاغلان نیز بالاتر است.
درمجموع جمعیت غیرفعال؛ یعنی کسانی که نه شاغلند و نه بیکار، به چهار دسته تقسیم می‌شوند که محصلان و زنان خانه دار بزرگ‌ترین سهم را دارند. همچنین دارای درآمدهای بدون کار و سایر و اظهارنشده نیز بخش‌های دیگرجمعیت غیرفعال کشورهستند.
براساس گزارش مرکز آمار ایران، جمعیت غیرفعال کشور (نه شاغل و نه بیکار) به بیش از ۳۹.۳ میلیون نفر می‌رسد که ۲۷.۵ میلیون نفر آن را زنان و ۱۱.۷ میلیون را مردان تشکیل می‌دهند. همچنین از کل جمعیت غیرفعال کشور زنان خانه دار با بیش از ۲۰.۴ میلیون نفر بالاترین سهم را دارند و پس از آن محصلان با ۱۱.۴ میلیون نفر رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌اند. بیشتر جمعیت غیرفعال کشور را زنان خانه دار تشکیل می‌دهند. بخشی از این جمعیت در گذشته در جست‌وجوی کار بوده‌اند، ولی پس از تشکیل خانواده و شروع خانه‌داری حتی در صورت توسعه بازار کار نمی‌توان انتظار داشت به بازار کار بپیوندند.
جمعیت محصلین کشور از سال ۱۳۹۰ به بعد روند نزولی پیدا کرده است، ولی با توجه به اینکه هنوز تعداد ورودی دانشگاه‌ها از تعداد خروجی آنها بیشتر است این کاهش را باید ناشی از کاهش جمعیت در گروه‌های سنی ۱۵ تا ۲۹ سال نسبت به قبل دانست.
اما بیش از ۵.۱ میلیون نفر را نیز افراد دارای درآمد بدون کار تشکیل می‌دهند که جمعیت آنها به دلایلی مانند رشد فعالیت‌های دلالی و واسطه گری، فعالیت‌های اجاره‌داری و ارتزاق از نرخ سود بانکی در سال‌های اخیر رو به افزایش است.
رشد ۳.۲ میلیون نفری بادرآمد‌های بدون کار
طبق گزارش‌های مرکز آمار ایران درحالی که جمعیت با درآمدهای بدون کار در سال ۱۳۸۴ یک میلیون و ۹۶۸ هزار نفر بوده این تعداد در سال ۱۳۹۶ به ۵ میلیون و ۱۱۲ هزار نفر رسیده است به عبارت دیگر تعداد آنها دراین مدت بیش از ۱۵۹ درصد معادل ۳.۲ میلیون نفر بیشتر شده است.
برهمین اساس در سال ۱۳۸۵ با درآمدهای بدون کار با رشد ۳۷۶ هزار نفری به ۲ میلیون و ۳۴۴ هزار نفر رسیده است. در سال ۱۳۸۶ نیز این رقم به ۲ میلیون و ۷۳۶ هزار و در سال ۱۳۸۷ با عبور از مرز ۳ میلیون نفر به ۳ میلیون و ۳۱۸ هزار نفر افزایش یافته است. با ادامه روند صعودی این افراد، در سال ۱۳۸۸ این جمعیت در کشور به ۳ میلیون و ۴۶۸ هزار نفر و در سال ۱۳۸۹ به ۳ میلیون و ۷۷۳ هزار نفر می‌رسد.
در سال ۱۳۹۰ نیز که یک سال از آغاز پرداخت یارانه نقدی می‌گذرد بادرآمد‌های بدون کار با جهش ۳۳۹ هزار نفری به ۴ میلیون و ۱۱۲ هزار نفر می‌رسد. با تقویت این پدیده در سال ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ نیز به ۴ میلیون و ۳۶۳ هزار نفر و ۴ میلیون و ۵۰۱ هزار نفر می‌رسد. همچنین در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ به ترتیب این جمعیت به ۴ میلیون و ۷۴۸، ۴ میلیون و ۷۶۹، ۴ میلیون و ۸۱۶ و ۵ میلیون و ۱۱۲ هزار نفر رسیده است.
دلایل افزایش جمعیت با درآمدهای بدون کار
درمجموع طبق آمار‌های مرکز آمار ایران، جمعیت غیرفعال کشور تا سال ۱۳۹۰ با شیب نسبتاً تندی روند افزایشی داشته است. از سال ۱۳۹۰ به بعد نیز حول ۴۰ میلیون نفر در نوسان بوده است. از سال ۱۳۹۳ به بعد جمعیت مردان غیرفعال روند کاهشی پیدا کرده است در حالی که جمعیت زنان غیرفعال تا سال ۱۳۹۳ همچنان در حال افزایش بوده است، در دو سال ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ این روند کاهشی شده، اما مجدداً در سال ۱۳۹۶ اندکی افزایش یافته است.
جمعیت غیرفعال به‌دلیل اشتغال به تحصیل و آموزش رو به کاهش است، ولی در مقابل در جست‌وجوی کار نبودن به‌دلیل مسئولیت‌های شخصی و خانوادگی و بی‌نیازی از انجام کار روند صعودی دارد.
در یک دهه اخیر همچنان اشتغال به تحصیل برای مردان دلیل اصلی عدم جست‌وجوی کار است. روند صعودی عدم جست‌وجوی کار به‌دلیل بی‌نیازی از انجام کار برای مردان یکی از پدیده‌های اصلی بازار کار ایران است. بالا بودن نرخ سود بانکی، افزایش اجاره‌داری خصوصاً در بخش تجاری و افزایش درآمدهای ناشی از دلالی و موارد مشابه را می‌توان از جمله دلایل رشد این پدیده دانست.
درواقع شرایط خاص اقتصادی سال‌های گذشته و تلاطماتی که در بازارهای مختلف نظیر مسکن، خودرو، ارز و طلا رخ داد، فعالیت‌های دلالی را گسترش داده است و برهمین اساس برخی از افراد بدون اینکه شغلی داشته باشند از طریق بازدهی دارایی خود یا جابه‌جایی آنها کسب درآمد می‌کنند.
بادرآمد‌های بیکار چه کسانی هستند
سیدعلی هاشمی کارشناس بازارکار
درمجموع جمعیت کشور به دو بخش اصلی «فعال» و «غیرفعال» تقسیم می‌شود که شاغلان و بیکاران، جمعیت فعال کشور را تشکیل می‌دهند. اما جمعیت غیرفعال کسانی هستند که نه شاغل هستند و به دلایل مختلفی درجست‌وجوی شغل هم نیستند.
دربخش جمعیت غیرفعال که به‌طور عمده شامل خانه داران و محصلان می‌شود، شاهد پدیده‌ای با عنوان «افراد دارای درآمد بدون کار» هستیم که در سال‌های اخیر افزایش قابل توجهی داشته است. درباره اینکه به چه دلایلی تعداد این افراد در کشور افزایش یافته است یکی از مهمترین علل به تغییر ترکیب جمعیت و بالا رفتن سهم افراد مسن (۵۰ سال به بالا) به کل جمعیت است. این بخش از جمعیت درواقع به‌دلیل بازنشستگی از جمعیت فعال کشور خارج می‌شوند و به‌دلیل دریافت حقوق بازنشستگی دارای درآمد هم هستند. در سال‌های گذشته اجرای طرح‌های بازنشستگی پیش از موعد نیز این مسأله را تقویت کرده است. روند افزایش جمعیت در گروه سنی ۶۵ ساله و بیشتر از سال ۱۳۹۰ شیب تندتری پیدا کرده درحالی که گروه سنی ۱۵ تا ۱۹ ساله در سال‌های اخیر با شیب نسبتاً تند روند کاهشی داشته است؛ بنابراین طی ۱۰ سال اخیر ساختار سنی جمعیت ایران تغییرات قابل توجهی داشته که بازار کار را بشدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. از سوی دیگر در کشور تعدادی از افراد بدون اینکه کاری داشته باشند، از طریق دارایی‌های خود درآمد کسب می‌کنند. بدین ترتیب عده‌ای با سپرده‌گذاری در بانک‌ها هر ماهه سود بانکی دریافت می‌کنند (البته در گزارش مرکز آمار، روی موضوع بالا بودن نرخ سود بانکی و درآمدهای ناشی از دلالی تأکید شده است) و از این محل زندگی خود را می‌گذرانند.
علاوه براین عده‌ای نیز با فعالیت‌های اجاره‌داری واحد‌های مسکونی و تجاری بدون شغل درآمد دارند. درمجموع به‌دلیل نرخ تورم بالا درکشور دارایی افراد بازدهی بالایی داشته است و خود به منبعی برای درآمد تبدیل شده است. دارایی‌های مانند ارز، طلا، واحد‌های مسکونی و تجاری و…
یکی از عواملی که به گسترش جمعیت دارای درآمد بدون کار دامن زده است، پرداخت یارانه نقدی بوده است. بخصوص در سال‌های ابتدایی اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، خانوار‌هایی که تعداد اعضای آنها زیاد بود (بویژه در روستاها) که درآمد کمی داشتند با دریافت یارانه دیگر نیازی به اشتغال نداشتند.
