عرضه نفت در بورس به عنوان راهکاری برای متنوع‌سازی روش‌های فروش نفت و کم اثر کردن تحریم‌ها طراحی شده که با استمرار عرضه، به نظر می‌رسد بتواند فشار تحریم‌ها را کاهش دهد.

به گزارش خبرنگار مهر، پس از خروج آمریکا از برجام، تحریم‌هایی با هدف کاهش و به صفر رساندن فروش و صادرات نفت ایران اجرا شد. لازم بود برای جلوگیری از دچار شدن به مشکلات اقتصادی و کاهش اثر تحریم‌ها، تدابیری جهت تنوع بخشی به روش‌های فروش نفت اندیشیده شود. در این بین عرضه ریالی نفت در بورس و مشارکت بخش خصوصی، به عنوان راهکاری جدی مطرح شد.

عرضه نفت در بورس با فروش محموله‌های کوچک به بخش خصوصی و تسویه ریالی می‌تواند در کاهش تأثیر تحریم‌ها مؤثر واقع شود. هویت ناشناس این بخش برای آمریکا و تسویه خارج از بستر نظام بانکی بین المللی، سبب ایجاد انگیزه و انعطاف بیشتر در این بخش برای دور زدن تحریم‌ها شده است.

الزام قانونی عرضه نفت در بورس

عرضه نفت در بورس در راستای اجرای بند ۱۳ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مبنی بر مقابله با ضربه‌پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز از طریق ایجاد تنوع در روش‌های فروش و مشارکت دادن بخش خصوصی درفروش محسوب می‌شود. به علاوه، خرید و فروش نفت در بورس در قوانین کشور هم مورد تأکید قرارگرفته است. به عنوان مثال، دربند ح ماده چهار قانون برنامه ششم توسعه (مصوب اسفند ماه نود و پنج) و همچنین تبصره یک ماده ۱۳ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور (مصوب اردیبهشت ماه ۹۴) بر ضرورت عرضه نفت در بورس انرژی تأکید شده است. در قانون بودجه سال ۹۸ نیز، دولت مکلف شد ماهانه حداقل شش میلیون بشکه نفت و میعانات گازی را در بورس عرضه کند.

بورس یا اتاق تاریک؟

برای متنوع سازی روش‌های فروش نفت راهکار عرضه در بورس در مقابل فروش از طریق مذاکره مستقیم یا اتاق تاریک مطرح شد. با توجه به تعیین قیمت منطقی‌تر و بهینه در یک فضای شفاف و رقابتی و همچنین جلوگیری از ایجاد فساد و رانت در بورس، این روش مناسب‌تر از مذاکره مستقیم است؛ بدین ترتیب مسئولیت و ریسکی متوجه مدیران امور بین الملل شرکت ملی نفت نخواهد بود.

تاریخچه بورس نفت

پس از گذشت سال‌ها از قرار گرفتن بورس نفت در دستور کار وزارت نفت و طی شدن مراحل مطالعاتی و عملیاتی، اولین عرضه نفت در بورس در تابستان و پاییز سال ۹۰ انجام شد. در این عرضه‌ها، از هفت مرتبه عرضه نفت خام در قالب محموله‌های ۵۰۰ هزار بشکه‌ای، تنها یکی از محموله‌ها فروش رفت. در فروردین ماه سال ۹۳ تا اواسط تابستان، از مجموع ۶۶ نوبت عرضه، ۱۲ معامله انجام شد.

پس از اظهارات جهانگیری در تیر ۹۷ مبنی بر لزوم استفاده از بورس برای کاهش تأثیر تحریم‌ها و تصویب طرح عرضه در شهریور ماه ۹۷ در شورای عالی هماهنگی اقتصادی، در ششم و بیستم آبان ماه، حدود یک میلیون بشکه نفت خام در بورس معامله شد. مجدد پس از وقفه‌ای دو ماهه و تصویب عرضه گسترده‌تر نفت در بورس انرژی، چهار نوبت نفت در بهمن و اسفند عرضه شد. در دو عرضه ابتدایی با وجود مشتری برای خرید، به دلیل برخی مشکلات در انجام پیش پرداخت ارزی، معامله‌ای انجام نشد و در معامله سوم مورخ ۲۹ بهمن ماه، ۳۵ هزار بشکه معامله شد. در عرضه آخر نیز با وجود مراجعات متعدد، معامله‌ای انجام نشد؛ اولین عرضه نفت خام در سال ۹۸ در ۲۰ فروردین ماه با وجود تخفیف ۷ دلاری در قیمت پایه نسبت به قیمت جهانی نفت برنت، بدون مشتری ماند.

آسیب شناسی عرضه‌های گذشته

با توجه به نظر کارشناسان این حوزه می‌توان برخی از دلایل موفق نشدن و کاستی‌های عرضه‌های گذشته را که عموماً اصلاح شده را به طور خلاصه مطرح کرد:

۱. شیوه نامناسب قیمت گذاری نفت؛

• بالا بودن قیمت پایه و عدم انعطاف پذیری در خصوص تغییر آن؛

• عدم استفاده از نرخ ارز مرجع یا مبادله‌ای و عدم امکان تسویه ریالی.

۲. سخت گیری درباره زمان پرداخت وجه معامله و زمان معرفی کشتی برای بارگیری؛

۳. نامشخص بودن کیفیت نفت خام صادراتی عرضه شده (در سال ۹۰، نفت خامی با عنوان نفت بهرگانسر در بورس عرضه شد)؛

۴. محل تحویل خاص؛

۵. دریافت عوارض و مالیات (الزام خریداران به پرداخت ۸ درصد معادل ارزش نفت خام معامله شده در رینگ داخلی در سال ۹۳)؛

۶. عرضه محموله‌های بزرگ؛

۷. عرضه نامنظم و مقطعی؛

۸. مشکلات پیش پرداخت ارزی برای مشتری‌های خارجی؛

۹. عرضه تک محصولی نفت خام سبک.

راهکارهای عرضه موفق

با توجه به دلایل عدم موفقیت در عرضه‌های گذشته می‌توان شرایط لازم برای عرضه‌های موفق تر را به صورت زیر خلاصه کرد:

۱. قیمت گذاری پایه تا مقدار ۹۰ درصد قیمت صادراتی و ایجاد جذابیت‌های قیمتی برای خریداران؛

۲. امکان تسویه کامل ریالی برای جلوگیری از بلوکه شدن پشتوانه ارزی بانک مرکزی در بانک‌های بین المللی و نیز استفاده از نرخ ارز مبادله‌ای و افزایش سهم شرکت نفت از درآمدهای حاصله یا استفاده از نرخ ارز آزاد و عدم افزایش سهم شرکت نفت؛

۳. عدم سخت گیری درباره زمان پرداخت وجه معامله و زمان معرفی کشتی برای بارگیری؛

۴. در نظرگیری محل‌های متعدد برای تحویل محموله‌ها (تحویل دریایی و زمینی)؛

۵. عدم اخذ عوارض و مالیات؛

۶. عرضه به صورت محموله‌های کوچک و متوسط به جهت تسهیل در ورود بخش خصوصی به بورس و افزایش مشتریان و شکل گیری بازار ثانویه داخلی نفت؛

۷. عرضه منظم و مداوم و باثبات برای اطمینان بخشی به بخش خصوصی و کمک به بازاریابی موفق این بخش برای نفت ایران؛

۸. رفع مشکلات پیش پرداخت ارزی برای مشتری‌های خارجی و ایجاد راهکارهای ساده‌تر برای مشتریان خارجی؛

۹. عرضه میعانات گازی، نفت خام سنگین و نفت خام سبک به جهت امکان حضور فعالان حوزه‌های مختلف تجارت نفت در این بازار.

آینده روشن بورس

به گفته امیر حسین تبیانیان، نماینده شرکت ملی نفت در بورس انرژی، در ادامه قرار بر این است عرضه‌ها به صورت یک هفته در میان ادامه داشته باشد. مصوبه اخیر مجلس در قانون بودجه سال ۹۸، مبنی بر عرضه حداقل شش میلیون بشکه در ماه، گواه این ادعاست. عرضه نفت در بورس بهترین راهکار بلندمدت یا میان مدت بی اثر کردن تحریم‌ها است. با ثبات در عرضه محموله‌های بورس در زمان‌های مشخص و تسهیل تسویه پولی و شرایط بارگیری به درخواست خریداران، آینده روشنی برای بورس ایجاد خواهد شد.

جذابیت‌ها و مزایای مختلف برای خریداران و فروش نفت به مشتریان و مقاصد جدید و کاهش ریسک برای مسئولین نفتی و بهره مندی از کارمزد برای بورس انرژی، بورس را به محیطی سودآور برای همه تبدیل کرده است. منافع ملی نیز با تنوع در فروش و افزایش مشتریان و درآمدهای حاصله تأمین خواهد شد.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه به جای توسعه روابط تجاری با همسایگان به ۱ + ۵ دل بستیم و از بازارهای منطقه غفلت کردیم، گفت: اقدام اخیر دولت برای توسعه همکاری‌ تجاری با همسایگان باید ادامه یابد.

سید ناصر موسوی لارگانی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس با بیان اینکه آمریکا قطعا نمی‌‌تواند فروش نفت ایران را به صفر برساند، گفت: با عدم تمدید معافیت خرید نفت برخی از کشورها، فروش نفت ایران به صفر نخواهد رسید، زیرا راه‌هایی برای فروش نفت به کشورهای دیگر وجود دارد.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اینکه کشورهای اسلامی و مخصوصا کشورهای صادرکننده نفت باید به این موضوع توجه داشته باشند که اگر اکنون به این حرکت وقیحانه آمریکا در تحریم فروش نفت ایران جواب ندهند، در آینده این کشور در مورد تحریم فروش نفت آنها هم اقدام خواهد کرد، گفت: این‌ها باید بدانند که این طور نیست که در فقط روی یک پاشنه بچرخد و فقط ایران مورد تحریم قرار گیرد.

این نماینده مجلس شورای اسلامی افزود: آمریکا از عربستان به عنوان گاو شیرده نام برد و این بدان معنا است که تا زمانی که بخواهند، از آنها حمایت کرده و بهره می‌برند و اگر نتوانستند از آنها بهره‌برداری کنند، قطعا در مقابل آنها یا سایر کشورها خواهند ایستاد.

وی با اشاره به اینکه در صورتی که با قطع صادرات نفت از ایران تولید نفت توسط سایر صادرکنندگان افزایش نیابد قیمت نفت افزایش می‌یابد، اظهار داشت: همین موضوع هم باعث می‌شود که کشورها واردکننده نفت که الان سکوت کرده‌اند، به آمریکا بگویند، اگر شما با کشور ایران مشکل دارید، چرا ما باید تاوان این مسئله را پرداخت کنیم و نفت را گران‌تر بخریم.

* دلایلی که صادرات غیرنفتی جایگزین درآمدهای نفتی نشد

موسوی لارگانی در پاسخ به این سوال که در شرایط کنونی با توجه به اینکه، یکی از راه‌های جبران درآمدهای نفتی، توسعه صادرات غیرنفتی است، چگونه می‌توان صادرات غیر نفتی را توسعه داد، گفت: سالهاست دولت‌های مختلف شعار فاصله گرفتن بودجه از درآمدهای نفتی را می‌دهند، اما در عمل نسبت به این کار اقدام نکرده‌اند.

وی با اشاره به اینکه حتی با تاسیس صندوق توسعه ملی ذخیره سالانه ۲۰ درصد از درآمدهای نفتی و افزایش پلکانی ۳ درصدی این درآمدها محقق نشد، گفت: اگر این اتفاق به طور کامل اجرا می‌شد، اکنون ذخایر قابل توجهی از درآمدهای نفتی وجود داشت و هر سال طی این فرایند بخشی از وابستگی به درآمدهای نفتی کاسته می‌شد.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اقدام دولت طی ماه‌های اخیر برای توسعه روابط تجاری و صادرات به همسایگان کشورمان گفت: اگر دولت به جای نشست و برخاست‌ها در ژنو و بحث ۱ + ۵ برای توسعه روابط تجاری با کشورهای همسایه از قبیل ترکیه، عراق، روسیه، افغانستان و … وارد مذاکره می‌شد و بازارهای این کشورها را به دست می‌آورد، قطعا می‌توانستیم بخش قابل توجهی از درآمدهای صادراتی را جایگزین درآمد نفتی کنیم.

موسوی لارگانی با اشاره به اینکه کشور روسیه ظرفیت قابل ملاحظه‌ای برای واردات کالا از ایران دارد، بیان داشت: اما ما به ۱ + ۵ دل بستیم و مسئولان ما گفتند که اگر برجام عملیاتی شود، رونقی ایجاد می‌شود که حتی مردم دیگر نیاز به یارانه نقدی نداشته باشند.

وی بیان داشت: این دلبستگی‌ها باعث غفلت ما از بازارهای صادراتی منطقه شد، به طوری که اکنون در صادرات مشکلاتی وجود دارد.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی ایران با بیان اینکه برخی از کشورهای دور مانند چین اکنون بخش زیادی از بازار صادراتی منطقه از جمله عراق را در دست گرفته‌اند، بیان داشت: اگر این اقداماتی که دولت اخیرا در توسعه روابط تجاری با کشورهای همسایه آغاز کرده، ادامه یابد قطعا می‌توانیم بخشی از تحقق نیافتن درآمدهای نفتی را جبران کنیم.

وی با تاکید بر اینکه البته باید شرایط بهتری برای صادرکنندگان فراهم کرد، گفت: به عنوان مثال با صدور بخشنامه‌‌های متعدد و دست‌ و پا گیر و بورکراسی‌های اداری مانع از صادرات نشویم.

* فشارهای سازمان مالیاتی و خدمات رسان به تولید‌کنندگان کم شود

وی در پاسخ به این سوال که از آنجا که هر صادراتی وابسته به تولید است برای رونق تولید چه باید کرد، گفت: دولت فعلی و حتی دولت‌های قبلی از قبیل دولت نهم و دهم آنچنان که لازم بود به مباحث حمایت از تولید نپرداخته‌اند.

موسوی لارگانی اظهار داشت: برای رونق تولید باید یک مقدار فشارهای سازمان‌های مالیاتی خدمات رسان از جمله تامین اجتماعی به تولید‌کنندگان را کاهش داد.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه یکی از نیازهای اصلی تولید‌کنندگان سرمایه در گردش است، بیان داشت: در حالی که بسیاری از تولید‌کنندگان آماده تولید هستند، اما بانک‌ها در تامین سرمایه‌در گردش با آنها همکاری نمی‌کنند.

وی در مورد تاثیر تفکیک وزارت صنعت، معدن و تجارت بر مسئله تولید و رونق تولید اظهار داشت: قطعا اگر در بحث توسعه صادرات یک تصیم گیرنده واحد وجود داشته باشد، اثرات مثبتی خواهد داشت و تفکیک وزارتخانه می‌تواند مشکلات جدی برای صادرات به وجود آورد.