اقتصادآنلاین – صبا نوبری؛ میثم هاشمخانی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادآنلاین گفت: ما می‌بینیم که به دلیل شیوع کرونا اقتصاد دنیا دچار بحرانی شده که نه تنها ابعاد سیاسی و سلامتی بلکه ابعاد اقتصادی هم داشته است.

وی افزود: برای مثال کرونا باعث شده است که نرخ بیکاری در ایالات متحده تقریبا ۴برابر قبل شود و این افزایش بی سابقه بوده است. در آمریکا آمارها به طور شفاف و به صورت ماهانه منتشر می‌شود که ما درایران چنین ساختاری نداریم و اگر فرض کنیم ما هم چنین وضعیتی داشتیم و جمعیت بیکاران ما ۴برابر قبل شده باشد نرخ بیکاری در کشور از ۱۲درصد ممکن است به نرخ بالای ۴۰درصد رسیده باشد.

این کارشناس ادامه داد: دو سال قبل هم ما شوک قدرت خرید را تجربه کردیم که در نتیجه بالارفتن قیمت دلار اتفاق افتاد. در این شرایط بحرانی دولت‌ها چه در ایران و جاهای دیگر تلفیقی از مقداری یارانه و قوانین جدید را وضع می‌کنند که در ایران من به آن‌ها یارانه سیاه می‌گویم.

یارانه سیاه چیست؟

هاشمخانی در رابطه با قوانینی که دراین سال وضع شد، گفت: مشهورترین قانونی که در سال ۹۷ وضع شد ارز ۴۲۰۰ تومانی بود. به این شکل که خرید و فروش دلار بالای این نرخ قاچاق اعلام شد. اتفاق دیگری که افتاد این بود که سکه طلا با قیمتی حدود یک میلیون تومان پیش فروش شد و انبوهی از ذخایر طلای بانک مرکزی حراج شد. همین دو ماه قبل زمان تحویل برخی از این سکه‌ها سررسید شد در حالی که امروز قیمت سکه به ده میلیون تومان رسیده است.

در این زمینه بخوانید

وی ادامه داد: امسال ما شاهد جیره‌بندی اتومبیل بودیم که به یک لاتاری و بخت آزمایی شبیه بود. همچنین آمدیم در بورس کالا قیمت‌های ورق‌های فلزی را خیلی دستکاری کردیم که همه این اقدامات برای بیت‌المال هزینه داشته و از جنس بیت‌المال بوده است.

این کارشناس در رابطه با هزینه‌ای که این یارانه‌ها برای اقتصاد دارند، خاطرنشان کرد: کل یارانه نقدی که در یکسال پرداخت می‌شود تقریبا ۳۳هزار میلییارد تومان است و محاسبات من نشان می‌دهد که یارانه دلار ۴۲۰۰تومانی تقریبا ۷برابر کل یارانه نقدی پرداخت شده است. یارانه‌ای که در قالب خودرو ارزان پرداخت شده است تقریبا ۳برابر کل یارانه نقدی بوده و دو سوم یارانه یک سال ما هم در قالب رانت سکه توزیع شده است و برای محصولات فولادی هم یک برابر این یارانه نقدی رانت پخش شده است. من نام این‌ها را یارانه سیاه می‌گذارم زیرا یارانه باید وضعیت همه را بهتر کند و وضعیت فقرا را بیشتر بهتر کند اما فقرا از این یارانه‌ها کم بهره یا بی‌بهره هستند وهمچنین این یارانه‌ها رقابت تولیدکننده‌ها را متوقف می‌کند زیرا وقتی برای سوددهی در شرایط عادی باید رضایت مصرف‌کننده را جلب کنند با این یارانه‌ها از هدفشان منحرف شده تا رضایت ماموران دولتی را جلب کنند که رانت بیشتری دریافت کنند و کسب و کار به حوزه دیگری می‌رود.

وی افزود: حتی وام کرونایی یک میلیون تومانی هم در این تقسیم‌بندی قرار می‌گیرد چون شاید بنظر برسد که همه مردم توانستند آن را بگیرند اما شروط سیم کارت سرپرست خانوار و گوشی هوشمند شرایط را برای خانوارهای فقیر روستایی سخت‌تر می‌کرد و آماری که از وزارت رفاه دریافت کردم می‌گوید که ۱۳درصد کسانی که یارانه نقدی می‌گرفتند ان کد را ارسال نکردند و من فکر نمی‌کنم که افرادی با وضع مالی خوب آن پیامک را ارسال نکردند بلکه کسانی هستند که مشکلاتی برای ارسال داشته و وضع خوبی نداشتند.

به گفته هاشمخانی عرضه ارزان ETFها در بورس، یارانه‌های انرژی مثل بنزین، گازوئیل و حتی سوخت‌ هواپیماها هم ازاین دست یارانه‌های سیاه هستند.

چرا دولت منابع خود را حراج می‌کند؟

وی در پاسخ به این پرسش گفت: بخشی به گروه‌های فشاری برمی‌گردد که دولت را تحت فشار قرار می‌دهند چون رانتی که توزیع می‌شود آنقدر زیاد است که وقتی حتی یک دوره توزیع شود گروه ذینفع به حدی قدرتمند می‌شود که دیگر به دولت اجازه اصلاح نمی‌دهد.

چرا هدفمندی یارانه از مسیرش خارج شد؟

وی در رابطه با دلیل انحراف یارانه نقدی از مسیر خود، یادآور شد: برای این اتفاق ما دو موضوع داشتیم در مورد یارانه نقدی که از مسیرش به کل منحرف شد. موضوع اول این بود که مشخص نبود منابع آن قرار است از کجا تامین شود و اساسا آن رقمی که اعلام شد ربطی به آن افزایش قیمت‌ها نداشت و به احتمال زیاد در دو سال اول پرداخت یارانه‌ها ما مجبور شدیم یک پولی هم چاپ کنیم که اثر تورمی هم داشت.

هاشمخانی افزود: مشکل دیگر که خیلی مهم بود این است که ایده UBI متکی بر این است که انواع دیگر یارانه سیاه را به طور کامل حذف کنیم اما ما همزمان داشتیم دلار ۱۲۲۶ تومانی را توزیع می‌کردیم و تولید کننده‌ها به دنبال این بودند که به سمت سایر یارانه‌های سیاه بروند، چون نفع در آن بود.

تجربه یارانه بنزینی سال ۹۸

وی در رابطه با یارانه حاصل از افزایش قیمت بنزین در سال ۹۸، گفت: در سال ۸۹ که تصمیم گرفتند یارانه نقدی پرداخت کنند شفافیت بیشتری وجود داشت یعنی ازحدود دو ماه قبل اعلام شد که قرار است قیمت‌ها افزایش یابد و پول به حساب مردم واریز شد اما در آبان‌ماه عدم شفافیت بسیاری وجود داشت به طوری که اول قیمت‌ها افزایش یافت بعد از دو هفته تازه توضیحاتی توسط رییس جمهور به مردم داده شد.

راهکارچیست؟

این کارشناس بهترین راه بهبود وضع کنونی نظام یارانه‌ها را حذف برخی یارانه‌های سیاه عنوان کرد و گفت: امروز برای این که دچار مشکلات امنیتی در این سال مهم و حساس نشویم، می‌شود بخشی از یارانه‌های سیاه حذف شود و در همین تابستان به یارانه‌ نقدی مردم اضافه شود و با انتشار گزارش ماهانه اعتماد مردم جلب شود.

وی افزود: مهم‌ترین یارانه‌ای که باید حذف شود ارز ۴۲۰۰ تومانی است. دلار حتما باید تنها یک نرخ داشته باشد زیرا بجز کره‌شمالی، ونزوئلا و احتمالا کوبا کشوری نیست که دلار در آن دو نرخی باشد. همچنین برآوردهایی است که نشان می‌دهد همه کالاهایی که به آن‌ها دلار سوبسیدی اختصاص یافته است در بازار گران‌تر فروخته می‌شوند.

وی افزود:همچنین عرضه ETFها باید متوقف شود و بجای آن دولت سهام شرکت‌ها را به طور شفاف بفروشد تا درآمد کسب کند و تخفیف زیادی هم ندهد.

هاشمخانی ادامه داد: خودرو ومحصولاتی که در بورس کالا خیلی ارزان‌تر عرضه می‌شوند دو یارانه سیاه بزرگ دیگری است که پرداخت می‌شود و باید مدیریت شود. اینگونه که برای فروششان مالیاتی در نظر بگیریم و مالیات قابل توجهی بر فروش آن‌ها وضع شود و به طور شفاف هم اعلام شود.

یارانه نقدی باید حذف شود؟

بحث حذف یارانه نقدی مطلقا سیاسی است که ایده مقامات این است که حذف یارانه ثروتمندان ممکن است مشکلات امنیتی ایجاد کند و حس منفی در مناطق ثروتمند ایجاد شود که من با این ایده مخالف هستم. اما شاید بهترین کار افزایش یارانه نقدی همه دهک‌ها بجز سه دهک ثروتمند جامعه باشد. زیرا من فکر می‌کنم تا زمانی که به ساختاری شفاف برای تشخیص افراد نرسیم حذف یارانه نقدی نمی‌تواند ایده خوبی باشد.