کارشناس اقتصاد حمل و نقل گفت: تجربه سیاست خارجی ایران در سال‌های اخیر نشان داد که بیشترین مبادلات تجاری و درآمد ارزی کشور در ارتباط با همسایگان نظیر عراق، افغانستان و امارات بوده است و می توان این الگو را به کشورهای آسیای میانه به‌ویژه همسایگان خزر تعمیم داد.
مسعود رضوی در گفتوگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس اظهار داشت: یکی از اصلی‌ترین موضوعات مورد بحث در دومین همایش اقتصادی خزر که در چند روز آینده در مسکو برگزار می شود موضوع حمل و نقل و ترانزیت مسافر و کالاست.
کارشناس اقتصاد حمل و نقل افزود: ایران، آذربایجان، ترکمنستان، روسیه و قزاقستان به‌پاس مزیت ارزنده حضور در حاشیه خزر، همواره در اجلاس‌های مشترکشان در مورد توسعه حمل‌ونقل دریایی، ایجاد خطوط منظم و اشتراک‌گذاری اطلاعات و غیره تبادل نظر می‌کنند اما شرایط جدید در نظام بین الملل موجب شده است نخست وزیران این کشورها به طور خاصی روی این بخش تمرکز کنند.
وی ادامه داد: دولت‌های غربی همواره با ابزار تحریم‌های ظالمانه و فشار اقتصادی بر کشورها توانسته‌اند خواسته‌های نامشروع خود را بر ملل مستقل تحمیل کنند اما تجربه تحریم‌های آمریکا و متحدانش بر جمهوری اسلامی ایران به دلایل مختلف از جمله تغییر مسیر تجارت از غرب به سمت همسایگان نشان داد که تشکیل اتحادیه های منطقه ای می تواند به شدت از فشار تحریم ها بکاهد.
رضوی گفت: در نخستین همایش اقتصادی دریای خزر که در سال ۱۳۹۸ در شهر آوازه ترکمنستان برگزار شد جمهوری اسلامی ایران بر تکمیل، تقویت و راه‌اندازی بنادر کشورهای ساحلی برای ترانزیت کالا و گسترش گردشگری تاکید کرد و اقدامات زیر ساختی ارزشمندی نظیر ساخت سیلو در بنادر جنوبی خزر یعنی بنادر نوشهر، انزلی، امیرآباد، فریدون‌کنار و آستارا انجام داد تا کشتی‌های بزرگتری توانایی پهلو گرفتن داشته باشند و نیازهای کشور در بخش کشاورزی و دانه های روغنی از مسیر امن تری تامین شود.
وی افزود: در آستانه برگزاری دومین همایش اقتصادی خزر و نظر به تحریم های بی سابقه روسیه از سوی آمریکا و متحدانش به دلیل مسائل مربوط به اوکراین، مسکو خواهان استفاده از تجربیات ایران در دور زدن تحریم ها و استفاده از ظرفیت اقتصادی کشورهای منطقه است. این موضوع در دیدارهای ولادیمیر پوتین با رییس جمهور کشورمان مطرح شده است و در همایش پیش رو نیز هماهنگی کشور های همسایه خزر برای مقابله با تحریم های غرب محور گفتوگو خواهد بود.
* تجهیز بنادر روسیه در خزر
کارشناس اقتصاد حمل و نقل بیان کرد: روسیه در شمال خزر از دو بندر اولیا و آستاراخان و در غرب این دریا از بندر ماخاچ قلعه برای جابه‌جایی مسافر و کالا استفاده می‌کنند.
رضوی اظهار داشت: بندر اولیا به دلیل دسترسی به مسیرهای جاده‌ای، ریلی و دریایی، نقش بسزایی در تجارت این کشور دارد. توسعه این بندر که در دستور کار طرف روسی قرار گرفته ، به‌عنوان یک پروژه کلیدی، می‌تواند جریان ترافیک عبوری از منطقه دریای خزر را تحت‌تاثیر قرار دهد. طی سال‌های اخیر، روسیه با برنامه‌های مدوّن، از طریق این بندر طیف وسیع کالاهای صادراتی را جابه‌جا کرده است. امکان‌سنجی ساخت کشتی‌هایی برای مسیرهای اولیا ـــ نوشهر ازجمله تصمیماتی است که روسیه برای توسعه این بندر تا سال ۲۰۳۰ در نظر دارد.
وی تصریح کرد: بندر ماخاچ‌قلعه یک پیوند راهبردی حمل‌ونقلی با کشورهای آسیای میانه، ایران و سایر کشورهای منطقه دارد. بر اساس گزارش‌ها ساخت ناوتیپ ماخاچ‌قلعه به‌زودی به پایان می رسد، امکان‌سنجی ساخت کشتی‌های ریلی برای مسیر ماخاچ‌قلعه ـــ امیرآباد و ماخاچ‌قلعه ـــ ترکمن‌باشی ازجمله تصمیماتی است که روسیه برای توسعه این بندر تا سال ۲۰۳۰ در نظر دارد.
کارشناس اقتصاد حمل و نقل گفت: در دوره قاجار ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه برای سفر به اروپا از مسیر بندر انزلی به بندر آستاراخان استفاده کردند، سابقه‌ی روابط تجاری میان آستاراخان و بنادر شمالی ایران به اوایل قرن شانزدهم میلادی برمی‌گردد و حالا این روابط، با تبادلاتی که صورت می‌گیرد، گسترده‌تر هم شده است. نقش ویژه این بندر در حمل‌ونقل میان روسیه با ایران، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان قابل توجه است. سرمایه‌گذاری‌های کنونی روسیه در بخش نوسازی این بندر است.
* بندر چند وجهی در قزاقستان
رضوی اظهار داشت: بندر اکتائو که در شرق دریای خزر جای گرفته، مهمترین بندر قزاقستان است. در این سال‌ها، به توسعه امکانات و زیرساخت‌های این شهر بندری توجه خاصی شده و حالا اکتائو یک بندر بین‌المللی چندمنظوره است. اکتائو برای حمل‌ونقل کالاهای متنوعی طراحی شده است. آن‌طور که آمارها نشان می‌دهند، قرار بوده تا سال ۲۰۲۰، به‌واسطه تجهیزات جدید ذخیره‌سازی و زیرساختی، افزایش چشمگیری در قابلیت‌های حمل‌ونقل این بندر ایجاد شود.
وی اظهار کرد: از ابتدای سال ۲۰۲۰، با توجه به موقعیت این بندر و بندر انزلی، تقویت تعاملات تجاری میان این‌دو در دستور کار قرار گرفته است. گسترش بندر اکتائو به‌زودی این فرصت را در اختیار قزاقستان خواهد گذاشت تا نقش فعالی را در جریان حمل‌ونقل بین‌المللی کالا ایفا کند. در حقیقت، این بندر کریدور حمل‌ونقل چندوجهی در قزاقستان بود تا امکان تجارت آزاد میان آسیا، اروپا و خاورمیانه فراهم شود.
* باکو پرترافیک‌ترین بندر خزر
کارشناس اقتصاد حمل و نقل بیان کرد: بندر باکو عنوان بزرگ‌ترین و شلوغ‌ترین بندر حاشیه دریای خزر را یدک می‌کشد. این بندر در کشور آذربایجان و بر ساحل غربی دریای خزر قرار گرفته است. باکو که بیش از یک‌صد سال است نقش مهمی در تجارت کشورش بازی می‌کند، در حقیقت نقطه اتصال مهمی میان اروپا و آسیاست. با توجه به نیازهای تجاری روزافزون این منطقه، بندر بین‌المللی باکو، با امضای رئیس‌جمهوری این کشور، در ۱۸ مارس ۲۰۱۵ افتتاح شد. باکو در فاز جدید خود، در طی سال‌های اخیر، تا جایی پیش می‌رود که به‌زودی میزبان تمام کشتی‌های عبوری از دریای خزر باشد و قطعا ایجاد این امکان، توسعه همه‌جانبه این بندر را به همراه خواهد داشت. همچنین، توان عملیاتی کالای متفرقه این بندر در فاز دوم قرار است به ۲۵ میلیون تن در سال برسد.
* اتصال آسیای میانه به اروپا
رضوی ادامه داد: بندر ترکمن‌باشی در ناحیه شرقی دریای خزر قرار گرفته و بزرگ‌ترین بندر ترکمنستان است. این بندر از اهمیت ژئوپلیتیکی زیادی در اوراسیا برخوردار است. در واقع، ترکمن‌باشی دروازه دریایی است که آسیای میانه را با مسیرهای دریایی، جاده‌ای و ریلی به اروپا وصل می‌کند و به‌عنوان یکی از قطب‌های عمده ترانزیت در منطقه خدمت‌رسانی می‌کند. زیرساخت‌های ساحلی مناسب، ویژگی دیگر این بندر است. در سال ۲۰۱۳، عملیات احداث بندر جدید در این منطقه آغاز شد و حالا دیگر مجتمع بندری چندمنظوره ترکمن‌باشی کاملا مدرن و مطابق با فناوری‌های پیشرفته ساخته شده است. حمل‌ونقل چند برابری ترکمنستان طی این سال‌ها خود گواه این مطلب است. در پروژه بندر بین‌المللی جدید ترکمن‌باشی، سرمایه‌گذاری‌هایی برای زیرساخت‌ها لحاظ شده است و همچنین، برای ساخت و تعمیر کشتی نیز برنامه‌ریزی شده است. میزان توان عملیاتی در این بندر جدید رشد خوبی را نشان داده و عملیات بارگیری نیز به‌صورت خودکار انجام می‌شود.
* توسعه بنادر پنج گانه ایران
وی تصریح کرد: ساخت مجتمع بندری امیرآباد از سال ۱۳۷۵ آغاز شد. امیرآباد موقعیت راهبردی در شمال کشور دارد. بزرگ‌ترین بندر ایرانیِ حاشیه دریای خزر، به‌عنوان تنها بندر شمالی شناخته می‌شود که به راه‌آهن سراسری متصل است. در این سال‌ها، منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد با داشتن امکاناتی چون اسکله رو ـــ روی ریلی، زیرساخت‌های مدرن برای حمل‌ونقل چندوجهی و حمل یکسره کالا و همچنین، دسترسی آسان به بازار مصرف کشورهای منطقه، به‌خوبی ایفای نقش کرده است.
کارشناس اقتصاد حمل و نقل ادامه داد: سال ها قبل اولین کشتی تجاری به بندر نوشهر وارد شد. این بندر نسبت به سایر بنادر شمالی کشور فاصله نزدیک‌تری تا پایتخت دارد و این، مزیت‌هایی را برایش رقم زده است. در نوشهر، مراکز عمده تجاری و صنعتی گرد هم آمده‌اند تا فعالیت‌های دریایی را به‌طور موثری تحت‌تاثیر قرار دهند. دسترسی آسان به بازار مصرف کشورهای آسیای میانه و اروپای شرقی ویژگی دیگری است که این بندر از آن منتفع است. نوشهر همچنین امکان ذخیره‌سازی و جابه‌جایی کالاهای تجاری، نفتی و فله خشک را هم دارد. تاسیسات اختصاصی صادرات و ترانزیت کالا موقعیت مناسبی را برای نوشهر فراهم کرده است تا در زمینه تخلیه و بارگیری نیز حرفی برای گفتن داشته باشد. امسال و برای نخستین‌بار در میان بنادر شمالی کشور، عملیات آب‌نگاری و عمق‌یابی چند‌پرتویی در این بندر آغاز شد. در سال گذشته، در مجموع، در این بندر ۸۵۵ هزار و ۳۰۷ تن کالا تخلیه و بارگیری شد.
رضوی گفت: بندر انزلی، با پیشینه‌ای طولانی، در حاشیه دریای خزر و در استان گیلان جای دارد. این بندر که مدتی توسط روس‌ها اداره می‌شد، در سال ۱۳۰۶ به مقامات دولتی وقت تحویل داده شد. انزلی به دلیل واقع‌شدن در مسیر ترانزیتی کریدور شمال ــــ جنوب اهمیت زیادی دارد. در این سال‌ها، این بندر با مدرن‌سازی و تامین امکانات مناسب، شرایط خوبی را برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی فراهم کرده است. بندر انزلی به بازارهای منطقه‌ای دسترسی مناسبی دارد و با توجه به موقعیت مناسب جغرافیایی‌اش، هزینه‌های مرتبط با کالا را کاهش می‌دهد. از آن‌جا که بندر انزلی محل تردد شناورهای زیادی در دریای خزر است، از ابتدای امسال عملیات لایروبی در آن آغاز شده است. بعد از اجرای این عملیات و رسیدن به عمق شش تا شش‌ونیم متر، انواع کشتی‌ها دریای خزر می‌توانند بدون هیچ مشکلی پهلوگیری داشته باشند و به‌راحتی تردد کنند. اقدام دیگر این بندر، ساخت، نصب و راه‌اندازی سامانه آزاد‌سازی سریع کشتی است. مجموع کل تخلیه و بارگیری این بندر در سال گذشته، یک میلیون و ۳۴ هزار و ۳۲۵ تن بود.
وی اظهار داشت: بندر فریدون‌کنار ساخته شد تا مبادلات بازرگانی با کشورهای حاشیه دریای خزر گسترش پیدا کند؛ این بندر با داشتن امکاناتی از قبیل مخازن سوختی و انبارهای روباز و سرپوشیده و سایر تجهیزات درخور، پذیرای کشتی‌های تجاری است. از فعالیت‌های مهم این بندر می‌توان به تخلیه و بارگیری غلات و همچنین کالای متفرقه اشاره کرد.
کارشناس اقتصاد حمل و نقل اظهار کرد: بندر آستارا در سال ۱۳۷۵ ساخته شد. چند سال بعد از آن بود که فعالیت‌های این بندر در قالب تجاری ـــ مسافری به تصویب رسید و سرانجام، در فروردین‌ماه ۱۳۹۲، بندر آستارا با پهلودهی یک کشتی کانتینری به‌صورت رسمی افتتاح شد. آستارا نزدیک‌ترین بندر به کشورهای CIS است.
رضوی ادامه داد: این مزیت، برای کشتی‌های عبوری هزینه سوخت و استهلاک کمتری در پی دارد. شمالی‌ترین بندر کشور تنها بندری است که هم مرز گمرکی خشکی و هم مرز دریایی دارد. در بندر آستارا، عملیات تخلیه و بارگیری بدون وقفه در حال اجراست که این مزیت مورد توجه صاحبان کالا قرار دارد. عملیات اجرایی لایروبی ازجمله پروژه‌های مهم این بندر در سال جاری است. طی این عملیات قرار است تا ۴۰۰ هزار مترمکعب لایروبی در بندر آستارا انجام شود. اعتبار مدنظر برای این پروژه ۲۷۰ میلیارد ریال و مدت‌زمان پیش‌بینی‌شده نیز شش ماه است. این بندر در سال گذشته توانست آمار تخلیه و بارگیری ۱۵۰ هزار و ۴۶۴ تُنی کالا را ثبت کند.
* رشد مبادلات تجاری و درآمد ارزی با توسعه مراودات دریایی و ترانزیتی با همسایگان خزر
وی بیان داشت: تجربه سیاست خارجی ایران در سال‌های اخیر نشان داد که بیشترین مبادلات تجاری و درآمد ارزی کشور در ارتباط با همسایگان نظیر عراق ، افغانستان و امارات متحده عربی بوده است و می توان این الگو را به کشورهای آسیای میانه به‌ویژه همسایگان خزر تعمیم داد.
کارشناس اقتصاد حمل و نقل اضافه کرد: نیاز مشترک، تجهیز زیر ساخت‌ها، قرابت فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی می‌تواند بستر مناسبی برای توسعه روابط باشد، هیات ایرانی حاضر در اجلاس اقتصادی خزر قطعا با شناخت و آگاهی که از ظرفیت های کشور دریچه جدیدی از دیپلماسی اقتصادی باز خواهند کرد.
