رئیس مجلس شورای اسلامی قانون یادداشت تعهدات جمهوری اسلامی ایران در راستای کسب جایگاه دولت عضو در سازمان همکاری شانگهای را برای اجرا ابلاغ کرد.
ایران از سال‌های دور همواره به دنبال عضویت کامل در پیمان شانگهای بوده است؛ با این وجود، اعضای این سازمان تحت‌تاثیر تحریم‌های اقتصادی، موافق عضویت کامل ایران نبودند و حتی در سال ۲۰۱۵، چین علت مخالف را تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل عنوان کرده بود. سازمان همکاری‌های شانگهای یک نهاد همکاری میان دولتی است که باهدف همکاری چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی، از سوی رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان در سال ۱۹۹۶ تشکیل شد. با این وجود، در سال‌های اخیر به دلیل بالا گرفتن تنش‌های روسیه و چین با ایالات متحده، فضای مساعدی جهت عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای فراهم شد؛ در واقع چین و روسیه در سال‌های اخیر به دلیل تنش با امریکا تحت برخی از تحریم‌های این کشور و اتحادیه اروپا قرار گرفته‌اند و همین امر فرصت مناسبی را برای ایران ایجاد کرد تا عضویت کامل ایران در این سازمان که یک‌سوم از اقتصاد دنیا را شامل میشود، تحقق یابد. صمت در این گزارش مزایای پیوستن ایران به این سازمان بین‌المللی را بررسی کرده است.
تبدیل ایران به بلوک قدرت در برابر امریکا و اروپا
یک کارشناس روابط بین‌الملل عضویت ایران سازمان شانگهای را در حال تبدیل به یک بلوک قدرت در برابر امریکا و اروپا دانست و گفت: این سازمان زمینه‌های همکاری در مسائل گوناگون نظامی، امنیتی، مالی و اقتصادی را فراهم می‌کند و با عضویت در این سازمان، یک روند برد- برد برای همکاری اعضا با ایران فراهم شده است.
محمدپارسا نجفی درباره عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای اظهار کرد: این سازمان توسط روسیه و چین با دعوت از چهار کشور قزاقستان، قرقیزستان، تاجکستان و ازبکستان برای جلوگیری از تنش‌های مرزی و جرائم سازمان یافته مانند قاچاق مواد مخدر و مبارزه با تروریسم تشکیل شد.
وی با اشاره به تلاش روسیه و چین برای تبدیل این اجلاس به یک ناتوی شرقی در برابر توسعه‌طلبی امریکا افزود: با پیوستن هند و پاکستان که دارای قدرت اتمی، تنش‌های مرزی گسترده و سابقه جنگ‌های متعدد بودند به این اجلاس پیمان شانگهای به سازمان امنیت و همکاری قاره آسیا تبدیل شد زیرا قاره آسیا برخلاف اروپا دارای نهادها و سازمان‌های امنیتی، اقتصادی و نظامی نبود و سازمان شانگهای توانست این خلأ را پر کند.
این کارشناس روابط بین‌الملل چهار کشور اتمی جهان یعنی روسیه، چین، هند و پاکستان را عضو سازمان همکاری‌های شانگهای دانست و گفت: برخی از آنها مانند روسیه و پاکستان با ایران همسایه هستند از سوی دیگر بخش زیادی از انرژی جهان توسط اعضای همین سازمان مصرف میشود زیرا بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت و گاز مانند چین و هند در این مجموعه هستند و برخی از اعضای پیمان شانگهای مانند ایران، روسیه و قزاقستان در شمار تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز قرار دارند.
مدیریت زنجیره تولید تا مصرف انرژی
وی با اشاره به پیامدهای اقتصادی اجلاس شانگهای برای اعضا یادآور شد: عضویت در این پیمان از جنبه اقتصادی نیز برای اعضا دارای مزیت‌هایی است زیرا می‌تواند زنجیره تولید تا مصرف را مدیریت و هماهنگ کند، اتفاقی که پس از تحریم‌های روسیه توسط غرب رخ داد و روسیه و ایران توانستند بازار مصرف مشتریان خود را مدیریت و هماهنگی کنند از یک سو صادرات نفت، گاز و انرژی روسیه به هند و از سوی دیگر صادرات نفت ایران به چین افزایش پیدا کرد.
نجفی یکی از نگرانی‌های مصرف‌کنندگان عمده مانند چین و هند را حفظ روند تولید تا صادرات نفت از خلیج‌فارس دانست و ادامه داد: با پیوستن ایران به پیمان شانگهای این اطمینان خاطر برای مصرف‌کنندگان بزرگی مانند چین، هند و پاکستان، ایجاد میشود، مسئله بعدی تأمین مالی است که ایران به دلیل تحریم‌های ظالمانه غرب با مشکل انتقال منابع ارزی و ارتباطات بانکی روبه‌رو بوده و این مشکل در سازمان شانگهای قابل حل خواهد بود.
وی یکی از اهداف مالی و اقتصادی سازمان همکاری شانگهای را پیش‌بینی جایگزین‌هایی برای سوئیفت امریکا بیان کرد و گفت: یکی از این جایگزین‌ها تشکیل بانک توسعه شانگهای است به‌جز آن نیز ارتباطات مالی و اعتباری بین اعضای شانگهای امکان‌پذیر خواهد بود و با توجه به تحریم روسیه توسط غرب، سرعت این همکاری‌ها در حال افزایش است زیرا روسیه و چین علاقمند به همکاری با ایران هستند و برای کشور ما نیز رهایی از زیر فشار تحریم‌های غرب اهمیت زیادی دارد.
گسترش همکاری با شرق
این کارشناس روابط بین‌الملل با اشاره به روند رو به رشد روابط ایران با روسیه تاکید کرد: یکی از زمینه‌های مورد توجه دو کشور، همکاری‌های مرتبط با سازمان اوراسیا است و از سوی دیگر همکاری‌های اقتصادی ایران با چین نیز در حال گسترش است بر این اساس پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای منطقی و قابل پیش‌بینی بود.
وی درباره روند ۱۰ ساله پیوستن ایران به این اجلاس نیز افزود: دولت گذشته غربگرا و فاقد اندیشه‌های نوآورانه بود اما دولت سیزدهم با دید جامعی که به کشورهای جهان دارد، همکاری‌های شرقی یعنی توسعه روابط با کشورهای چین، جنوب آسیا و منطقه را در اولویت قرار داده است.
نجفی پیوستن ایران به این سازمان را دستاورد تمایل ایران و دیگر اعضای عضو این سازمان دانست و گفت: در زمینه مسائل امنیتی نیز ایران یکی از کشورهای آسیب‌دیده از تروریسم، موج آوارگان و قاچاق مواد مخدر است و یکی از اهداف اولیه تشکیل شانگهای مبارزه با این چالش‌ها بوده است بنابراین می‌توان از این فرصت برای همکاری‌های مشترک در زمینه کنترل قاچاق مخدر و موج تروریسم استفاده کرد.
بازی برد – برد برای اعضای شانگهای
وی سازمان شانگهای را در حال تبدیل به یک بلوک قدرت در برابر امریکا و اروپا تعریف کرد و افزود: این سازمان زمینه‌های همکاری در مسائل گوناگون نظامی، امنیتی، مالی و اقتصادی از جمله حمل‌ونقل انرژی و مانند آن را فراهم می‌کند بنابراین با عضویت کشور ما در این پیمان یک روند برد – برد برای همکاری اعضای شانگهای با ایران به وجود آمده است.
این کارشناس روابط بین‌الملل با تاکید بر لزوم شکل‌گیری نگاه به شرق از دولت‌های قبل گفت: برجام توافقی برای حل مشکلات اقتصاد ایران نبود زیرا مشتریان نفت ایران همین کشورهای آسیایی از جمله چین هستند بنابراین هماهنگی بازار تولید و مصرف انرژی در قالب سازمان شانگهای می‌تواند مشکلات ما را برطرف کند.
وی با اشاره به مسائل مالی و اعتباری که در قالب پیمان شانگهای پیش‌بینی شده است، خاطرنشان کرد: کشورهایی مانند روسیه و چین می‌توانند در زمینه سرمایه‌گذاری در ایران و همچنین گشودن مسیرهای مالی و اعتباری برای ایران نقش‌آفرین باشند به همین دلیل ما به رابطه اقتصادی با اروپا و امریکای شمالی نیازی نداریم.
نجفی تحریم‌های امریکا را وابسته به دلار و سامانه پیام‌رسان بانکی سویفت دانست و اظهار کرد: در صورتی که کشور بتواند از راه‌های دیگر کسب درآمد کند و انتقال منابع را از سامانه‌های پیام‌رسان بانکی دیگری مانند چین و روسیه انجام دهد، مشکلات اقتصادی ایران برطرف خواهد شد و این نکته‌ای بود که در گذشته مورد توجه قرار نگرفت.
وی با اشاره به روند رو به کاهش نقش‌آفرینی دلار امریکا در تجارت جهانی، گفت: این مسئله علاوه بر پیمان شانگهای در پیمان بریکس قابل مشاهده است و کشورهایی مانند برزیل و افریقای جنوبی که عضو شانگهای نیستند نیز علاقه‌مند به تجارت با اعضای این سازمان مانند چین هند و روسیه هستند.این کارشناس مسائل بین‌الملل تحریم روسیه را نشان‌دهنده ضرورت شکل‌گیری تجارت بین‌المللی منهای دلار بیان کرد و یادآور شد: تحریم‌ها مسئله‌ای بود که سال‌ها پیش برای ایران اتفاق افتاد، امروز برای روسیه و در آینده نیز ممکن است کشورهای دیگر رخ دهد به عبارت دیگر یک مسیر حتمی و غیر قابل چشم‌پوشی خواهد بود.
مدیریت تنش و درگیری در آسیا
وی بهره‌مندی از همکاری‌های اقتصادی، امنیتی، مالی و سیاسی را از مزایای عضویت در سازمان شانگهای بیان کرد و افزود: این پیمانی دارای مزیت‌های بسیار زیادی است که باعث میشود کشورهای خارج از این گستره مانند ترکیه، کامبوج و مناطق جنوب شرق آسیا خواستار پیوستن به آن باشند، اهمیت شانگهای در بعد اقتصادی نیز بسیار قابل توجه است به‌ویژه در بخش ارتباطات جاده‌ای کریدر شمال جنوب و یا کریدر شرق به غرب که از آن به‌عنوان یک جاده کمربند یا احیای جاده ابریشم یاد میشود.
نجفی با اشاره به نقش سازمان شانگهای در ایجاد امنیت بین کشورهای عضو گفت: بسیاری از کشورهای عضو سازمان مانند هند و پاکستان با یکدیگر درگیری‌های بسیار زیادی دارند اما عضویت آنها در پیمان شانگهای برای دو طرف عامل ایجاد امنیت، هماهنگی بین کشورها و کاهش تنش‌ها میشود.
وی یکی از دلایل اهمیت این پیمان را نبود نهادها، سازمان‌ها و تشکیلات اجرایی در قاره آسیا برای مسائل امنیتی، اقتصادی و سیاسی دانست و خاطرنشان کرد: این شرایط باعث می‌شد که کشورهای آسیایی به سرعت به سوی تنش، چالش، درگیری جنگ و مشکلات حرکت کنند درحالی‌که سازمان شانگهای می‌تواند این درگیری‌ها را به سمت همگرایی هماهنگی و همکاری مدیریت کند.
تبادل اطلاعات، ظرفیت‌ها و زمینه‌های همکاری
در این بین در سفر اخیر هیات ایران به چین موضوع مورد توجه طرفین قرار گرفت و دیدارهایی نیز در این زمینه برگزار شد. یکی از این دیدارهای میان نیلوفر اسدی – مدیر روابط دوجانبه و چندجانبه معاونت بین‌الملل اتاق ایران با مدیران منطقه تحقق همکاری اقتصادی و تجاری محلی سازمان همکاری شانگهای و چین (SCODA) انجام شد.طرف ایرانی در این دیدار بر ضرورت تبادل اطلاعات، ظرفیت‌ها و زمینه‌های همکاری و تسهیل فعالیت‌های بخش خصوصی دو کشور تاکید کرد. اسدی گفت: پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای، ظرفیت‌ها و فرصت‌های جدیدی را پیش روی همکاری‌های اقتصادی دو کشور ایجاد می‌کند که لازم است، نهادهای مربوطه با بهره‌گیری از آنها این مسیر را هموار سازند.
اسدی افزود: بخش‌های اقتصادی و تجاری ایران و چین طی سالیان اخیر بهم پیوستگی پیدا کرده، چرا که در بسیاری از بخش‌ها مکمل یکدیگر هستند. با این حال نیاز است ارتباطات دو کشور با توجه به کاهش محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا، رونقی دوباره گیرد. ضمن اینکه لازم است در خصوص راهکارهای عملیاتی جهت کاهش هزینه‌های تجاری در حوزه حمل‌ونقل و انتقالات ارزی و چگونگی بهره‌برداری از ظرفیت‌های سازمان‌های چند جانبه، همکاری نزدیک بین مجموعه‌های متولی تجارت و سرمایه‌گذاری دو کشور صورت گیرد.
مدیر روابط دوجانبه و چندجانبه معاونت بین‌الملل اتاق ایران گفت: لزوم ایجاد بسترهای همکاری جهت تولید مشترک با شرکت‌های چینی و عرضه محصول نهایی در بازارهای منطقه و کشورهای شرق آسیا و همچنین، لزوم تسهیل سرمایه‌گذاری مشترک در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران و واردات ماشین‌آلات و دانش فنی توسط طرف چینی، همراه با مزیت‌های فراوانی جهت دسترسی به بازارهای منطقه در دو کشور خواهد بود. در هر دو کشور، امتیازهای ویژه‌ای برای این همکاری و تولید مشترک وجود دارد که نیاز است شرکت‌های دو کشور از این مزیت‌ها، شناخت دقیق‌تری حاصل کنند.
اسدی در ادامه تاکید کرد: ایران بزرگ‌ترین بازار کالاهای واسطه‌ای در خاورمیانه است و به بازار ۴۵۰ میلیون نفری کشورهای همسایه به‌ویژه منطقه اکو دسترسی داشته و از موقعیت مناسبی برای گسترش تجارت و سرمایه‌گذاری برخوردار است و سرمایه‌گذاران کشورهای عضو پیمان شانگهای می‌توانند از ایران به‌عنوان قطب صادراتی خود استفاده کنند. سرمایه‌گذاری در ایران و انتقال فناوری و سرمایه، روابط پایدار بلند مدت میان ایران و چین را تقویت کرده و مشکلات موجود بر سر راه تجارت دو جانبه را تا حد زیادی مرتفع خواهد کرد.بر اساس اعلام اتاق بازرگانی ایران، لین چانگ هوا- معاون مدیر کل منطقه تحقق همکاری اقتصادی و تجاری محلی سازمان همکاری شانگهای و چین (SCODA) نیز در این دیدار ضمن تاکید بر اهمیت سفر رئیس‌جمهوری ایران و هیات همراه، برنامه‌های پیش‌بینی شده سازمان همکاری‌های شانگهای در چین را تشریح کرد.
او تصریح کرد: در سال ۲۰۱۸، رئیس‌جمهوری شی جین پینگ در هجدهمین نشست شورای سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای اعلام کرد که دولت چین از ساخت یک منطقه تحقق در چینگدائو برای همکاری‌های اقتصادی و تجاری محلی بین چین و همکاری شانگهای حمایت می‌کند. در نتیجه این مرکز شکل گرفت. لذا این مرکز با مساحت ۱۰۸ کیلومتر مربع در چینگ دائو، یک شهر ساحلی باز واقع شده است.
لین چانگ هوا گفت: این منطقه در نزدیکی مرکز حمل‌ونقل دریایی، زمینی، هوایی و راه‌آهن چینگ دائو قرار دارد. این موقعیت جغرافیایی برتر در مرکز یک شبکه حمل‌ونقل یکپارچه دریایی، زمینی، هوایی وجود دارد. منطقه تحقق، در تلاش است چینگدائو را در ساخت کریدور اقتصادی پل زمینی جدید اوراسیا و همکاری دریایی “کمربند و جاده” تقویت کند. ۱۰ کیلومتر تا فرودگاه بین‌المللی چینگدائو جیائودونگ، ۱۵ کیلومتر تا بندر چینگدائو کیانوان (یک بندر دریایی)، و ۱۵ کیلومتر تا مرکز حمل‌ونقل چندوجهی SCO (یک بندر راه‌آهن) فاصله دارد. تا مرکز شهر چینگدائو تنها نیم ساعت با ماشین فاصله دارد. چنین موقعیت مرکزی اتصالات حمل‌ونقل بین وجهی کارآمد از طریق زمین، دریا، هوا و راه‌آهن را تضمین می‌کند. لذا کشور ایران به‌عنوان کشور عضو سازمان شانگهای، یکی از بازارهای هدف چین برای همکاری در این زمینه است و خدماتی به این منظور پیش‌بینی شده است.
سخن پایانی
بدون شک، عضویت ایران در این پیمان سبب میشود که روابط دوجانبه کشور با تک‌تک اعضا بهبود یابد و ایران از ظرفیت‌های اقتصادی جدید بهره‌مند شود؛ از سوی دیگر به دلیل عدم عضویت غربی‌ها در این سازمان، ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای ایران ایجاد خواهد شد و کشور قادر خواهد بود بدون امتیازدهی به غرب، در مسیر خنثی‌سازی شرایط تحریمی قدم بردارد.همچنین ایران قادر خواهد بود از ظرفیت کشورهای چین و روسیه در پرونده هسته‌ای یا قطعنامه شورای امنیت بهره ببرد، درعین‌حال بستر مناسبی جهت نهایی شدن قرارداد ۲۵ سال با چین و قرارداد بلندمدت با روسیه فراهم خواهد شد.
